Vachtkleuren en kleurengenetica bij paarden

Kleurengenetica bij het paard is een interessant onderwerp want waarom kleurt een zwart paard bruin? Of juist grijs? En wat is de functie van countershading (omgekeerde schaduw)? En welke vachtkleuren zijn veilig te kruisen en welke niet? Gelukkig is er al heel veel bekend over de kleurengenetica bij het paard waardoor men vandaag de dag gericht kan fokken op kleuren en witpatronen indien men dit wenst. Dit biedt de mogelijkheid om de meest bijzondere kleurencombinaties te fokken. Maar zelfs zonder deze combinaties zijn er veel variaties mogelijk binnen één gen en hoe gewoontjes een kleur misschien mag zijn, de genetica achter elke kleur blijft interessant.

Kleurengenetica bij het paard

Kleurengenetica is een term voor de genetica die schuilt achter de verschillende kleuren en witpatronen die een paard kan hebben. Genetica is sterk afhankelijk van een aantal factoren, namelijk de dominantie van een gen en of het heterozygoot of homozygoot aanwezig is. De exacte genetische kaart van een paard is terug te vinden in het DNA. Bij sommige paarden kan men aan het fenotype (uiterlijk) zien welke kleur het paard heeft, maar om echt zeker te zijn is het van belang het genotype (genetische kaart) van het paard te kennen. Dit kan met behulp van een DNA-test gedaan worden.

Dominant en recessief

De dominantie van een gen bepaalt hoe een gen zich zal manifesteren op de vacht van een paard. Een dominant gen zal altijd tonen op de paardenvacht. Een recessief gen toont enkel als het in tweevoud aanwezig is op een gen, het wordt dan niet gedomineerd door een ander gen en krijgt ook niet de kans zich te verstoppen als er geen dominant gen aanwezig is. Op het moment dat een gen incompleet dominant is dan heeft het gen minder effect op de vacht als er maar één pakketje informatie (heterozygoot) op het gen staat. Staan er twee pakketjes informatie (homozygoot) op het gen dan heeft het gen meer effect op de vacht. Een incompleet recessief gen werkt precies hetzelfde als een recessief gen, het is alleen ook in staat om te tonen als het in enkelvoud voorkomt op een gen gecombineerd met een mutatie van datzelfde gen.

Heterozygoot en homozygoot

Een andere belangrijke factor is of een gen homozygoot of heterozygoot is. Op elk gen staan allelen in tweevoud. Een allel kan het beste gezien worden als een zitplaats en geeft ruimte aan een potentieel pakketje informatie met gegevens over de kleur of witpatronen op de paardenvacht. 50% van deze informatie komt bij de hengst vandaan, 50% bij de merrie. De ene zitplaats is dus gereserveerd voor gegevens van de hengst, de andere voor gegevens van de merrie. Deze plekken hoeven niet per se bezet te zijn bij een nakomeling, zo'n veulen test dan negatief voor het gen van die specifieke kleur. Is er echter één allel bezet van het gen met een pakketje informatie van één van de ouders dan spreekt men van een heterozygoot gen. Zijn beide plekken van het gen bezet dan hebben we het over een homozygoot gen.

Vachtkleuren, het gevolg van mutaties

Kleurengenetica heeft effect op heel veel dingen. Dit is niet altijd alleen de vacht. Feitelijk is elke kleur bij het paard ooit ontstaan door een mutatie. Meestal gaat dit goed. Als het niet goed gaat dan sterven bloedlijnen met het gen over het algemeen snel uit of krijgt een individu met de mutatie niet eens de kans zich voort te planten. Dit wordt natuurlijke selectie genoemd. Het kan misgaan op het moment dat een kleurmutatie wordt veroorzaakt op een gen dat vlakbij (en soms zelfs op) een gen staat met gegevens voor vitale functies. Soms moeten dan twee ouderdieren met de mutatie zich samen voortplanten wil het defect tevoorschijn komen, in dit geval bij het veulen. Soms is de mutatie gelijk al bij de eerste generatie zichtbaar.

Menselijke selectie

Vandaag de dag hebben mensen veel invloed op de kleurenselectie en daarmee de genenpool van het paard. Sommige kleuren zijn bijzonder populair waardoor een bepaalde kleur zich snel kan verspreiden onder populaties. Een gen dat anders in het wild een zeldzaamheid zou zijn en het risico zou lopen te verdwijnen, kan met behulp van de mens makkelijk behouden worden.