Neveah » Specials » Kleurengenetica paard

Vachtkleuren en kleurengenetica bij paarden

Vachtkleuren en kleurengenetica bij paarden Kleurengenetica bij het paard is een interessant onderwerp want waarom kleurt een zwart paard bruin? Of juist grijs? En wat is de functie van countershading (omgekeerde schaduw)? En welke vachtkleuren zijn veilig te kruisen en welke niet? Gelukkig is er al heel veel bekend over de kleurengenetica bij het paard waardoor men vandaag de dag gericht kan fokken op kleuren en witpatronen indien men dit wenst. Dit biedt de mogelijkheid om de meest bijzondere kleurencombinaties te fokken. Maar zelfs zonder deze combinaties zijn er veel variaties mogelijk binnen één gen en hoe gewoontjes een kleur misschien mag zijn, de genetica achter elke kleur blijft interessant.

Kleurengenetica bij het paard

Kleurengenetica is een term voor de genetica die schuilt achter de verschillende kleuren en witpatronen die een paard kan hebben. Genetica is sterk afhankelijk van een aantal factoren, namelijk de dominantie van een gen en of het heterozygoot of homozygoot aanwezig is. De exacte genetische kaart van een paard is terug te vinden in het DNA. Bij sommige paarden kan men aan het fenotype (uiterlijk) zien welke kleur het paard heeft, maar om echt zeker te zijn is het van belang het genotype (genetische kaart) van het paard te kennen. Dit kan met behulp van een DNA-test gedaan worden.

Dominant en recessief

De dominantie van een gen bepaalt hoe een gen zich zal manifesteren op de vacht van een paard. Een dominant gen zal altijd tonen op de paardenvacht. Een recessief gen toont enkel als het in tweevoud aanwezig is op een gen, het wordt dan niet gedomineerd door een ander gen en krijgt ook niet de kans zich te verstoppen als er geen dominant gen aanwezig is. Op het moment dat een gen incompleet dominant is dan heeft het gen minder effect op de vacht als er maar één pakketje informatie (heterozygoot) op het gen staat. Staan er twee pakketjes informatie (homozygoot) op het gen dan heeft het gen meer effect op de vacht. Een incompleet recessief gen werkt precies hetzelfde als een recessief gen, het is alleen ook in staat om te tonen als het in enkelvoud voorkomt op een gen gecombineerd met een mutatie van datzelfde gen.

Heterozygoot en homozygoot

Een andere belangrijke factor is of een gen homozygoot of heterozygoot is. Op elk gen staan allelen in tweevoud. Een allel kan het beste gezien worden als een zitplaats en geeft ruimte aan een potentieel pakketje informatie met gegevens over de kleur of witpatronen op de paardenvacht. 50% van deze informatie komt bij de hengst vandaan, 50% bij de merrie. De ene zitplaats is dus gereserveerd voor gegevens van de hengst, de andere voor gegevens van de merrie. Deze plekken hoeven niet per se bezet te zijn bij een nakomeling, zo'n veulen test dan negatief voor het gen van die specifieke kleur. Is er echter één allel bezet van het gen met een pakketje informatie van één van de ouders dan spreekt men van een heterozygoot gen. Zijn beide plekken van het gen bezet dan hebben we het over een homozygoot gen.

Valk / Bron: Amable (www.bokt.nl)Valk / Bron: Amable (www.bokt.nl)

Vachtkleuren, het gevolg van mutaties

Kleurengenetica heeft effect op heel veel dingen. Dit is niet altijd alleen de vacht. Feitelijk is elke kleur bij het paard ooit ontstaan door een mutatie. Meestal gaat dit goed. Als het niet goed gaat dan sterven bloedlijnen met het gen over het algemeen snel uit of krijgt een individu met de mutatie niet eens de kans zich voort te planten. Dit wordt natuurlijke selectie genoemd. Het kan misgaan op het moment dat een kleurmutatie wordt veroorzaakt op een gen dat vlakbij (en soms zelfs op) een gen staat met gegevens voor vitale functies. Soms moeten dan twee ouderdieren met de mutatie zich samen voortplanten wil het defect tevoorschijn komen, in dit geval bij het veulen. Soms is de mutatie gelijk al bij de eerste generatie zichtbaar.

Menselijke selectie

Vandaag de dag hebben mensen veel invloed op de kleurenselectie en daarmee de genenpool van het paard. Sommige kleuren zijn bijzonder populair waardoor een bepaalde kleur zich snel kan verspreiden onder populaties. Een gen dat anders in het wild een zeldzaamheid zou zijn en het risico zou lopen te verdwijnen, kan met behulp van de mens makkelijk behouden worden.

Snowflake appaloosa / Bron: Amanda (www.bokt.nl)Snowflake appaloosa / Bron: Amanda (www.bokt.nl)
Palomino / Bron: Amanda (www.bokt.nl)Palomino / Bron: Amanda (www.bokt.nl)
Kleurengenetica bij het paard: Agouti-gen, bruin (modifier)

Kleurengenetica bij het paard: Agouti-gen, bruin (modifier)

Het agouti-gen is een modifier. Dit betekent dat het gen de basiskleur van een paard verandert. De basiskleur wordt wel behouden maar verplaatst of verandert in de loop van de jaren. Agouti heeft alle…
Kleurengenetica bij het paard: Appaloosa-gen (witpatroon)

Kleurengenetica bij het paard: Appaloosa-gen (witpatroon)

Kleurengenetica is een complex onderwerp, geen enkel gen bewijst dat beter dan het appaloosa-gen. Dit gen komt in enorm veel vormen en maten voor en manifesteert zich van witte haartjes vermengd door…
Kleurengenetica bij het paard: Champagne-gen (verdunning)

Kleurengenetica bij het paard: Champagne-gen (verdunning)

Champagne is een bijzondere kleur binnen de kleurengenetica. Het gen bestond al ongeveer een eeuw tegen de tijd dat het erkend werd in 1990 en vindt zijn oorsprong bij Amerikaanse paarden. Inmiddels i…
Kleurengenetica bij het paard: Crème & pearl (verdunning)

Kleurengenetica bij het paard: Crème & pearl (verdunning)

Het crème- en pearl-gen zijn twee verschillende soorten genen bij het paard die in enkelvoud (heterozygoot) of tweevoud (homozygoot) voor kunnen komen. Dit maakt het crème-gen een opmerkelijk stukje k…
Kleurengenetica bij het paard: Dun-gen (verdunning) nd1, nd2

Kleurengenetica bij het paard: Dun-gen (verdunning) nd1, nd2

Het dun-gen is een oeroud gen dat paarden door de tijdperken heen beschermd heeft tegen roofdieren. Het geeft een bijzonder patroon op de paardenvacht d.m.v. strepen en maakt de vachtkleur valer waard…
Kleurengenetica bij het paard: Flaxen-gen (modifier)

Kleurengenetica bij het paard: Flaxen-gen (modifier)

Flaxen valt volgens de kleurengenetica onder de modifiers. Het heeft alleen effect op rood pigment en uit zich uitsluitend bij vospaarden in de manen en staart die heel licht van kleur worden. Dit wor…
Kleurengenetica bij het paard: Mushroom-gen (verdunning)

Kleurengenetica bij het paard: Mushroom-gen (verdunning)

Mushroom is een verdunning bij paarden die voor het eerst ontdekt is bij Shetlanders. Inmiddels is bekend dat het gen ook aanwezig is bij Haflingers, Quarter Horses en IJslanders. Lang is gedacht dat…
Kleurengenetica bij het paard: OLW-gen frame (witpatroon)

Kleurengenetica bij het paard: OLW-gen frame (witpatroon)

OLW-frame, ook wel LWO genoemd, staat voor 'Overo Lethal White'. Vroeger werd het nog overo genoemd als verzamelnaam voor verschillende witpatronen waarvan men niet wist welk gen er voor verantwoordel…
Kleurengenetica bij het paard: Pangaré-gen (modifier)

Kleurengenetica bij het paard: Pangaré-gen (modifier)

Pangaré is een modifier (veranderaar van de basiskleur) en een vorm van countershading zoals sooty dat ook is. Feitelijk draait het de perceptie van schaduw om. De bovenkant van het paardenlichaam, wa…
Kleurengenetica bij het paard: Rabicano-gen (witpatroon)

Kleurengenetica bij het paard: Rabicano-gen (witpatroon)

Rabicano is een gen dat valt onder 'roaning'. Roaning is een verzamelnaam voor witpatronen waarbij witte haartjes zich mengen met de gepigmenteerde haren. Dit moet men niet verwarren met roan dat een…
Kleurengenetica bij het paard: Roan-gen (witpatroon)

Kleurengenetica bij het paard: Roan-gen (witpatroon)

Het roan-gen valt onder de witpatronen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld tobiano of splashed white is er bij roan geen sprake van duidelijke witte vlekken. Bij roan verschijnen er witte haartjes vers…
Kleurengenetica bij het paard: Sabino1-gen (witpatroon)

Kleurengenetica bij het paard: Sabino1-gen (witpatroon)

Het sabino-gen valt onder de witpatronen en kan zich op heel veel verschillende manieren uiten. Sabino komt in veel verschillende vormen en maten. Het meest gezien zijn toch wel de hoge witte benen, w…
Kleurengenetica bij het paard: Schimmel-gen (modifier)

Kleurengenetica bij het paard: Schimmel-gen (modifier)

Het schimmel-gen is een dominant gen en is een modifier. Binnen de kleurengenetica is het een opvallend gen omdat het álle andere kleuren domineert. Het maakt niet uit welke kleur het paard heeft als…
Kleurengenetica bij het paard: Sooty-gen (modifier)

Kleurengenetica bij het paard: Sooty-gen (modifier)

Het sooty-gen is een modifier (veranderaar van de basiskleur) en heeft een opvallend effect. Het draait feitelijk de perceptie van schaduw om, vermoedelijk om roofdieren van de kaart te brengen. De de…
Kleurengenetica bij het paard: Splashed white (witpatroon)

Kleurengenetica bij het paard: Splashed white (witpatroon)

Splashed white is een verzamelnaam voor verschillende witpatronen, die zich op verschillende manieren manifesteert en op verschillende genen staat gecodeerd. Het gen wordt makkelijk over het hoofd gez…
Kleurengenetica bij het paard: Tobiano-gen (witpatroon)

Kleurengenetica bij het paard: Tobiano-gen (witpatroon)

Tobiano, dat ook wel platenbont wordt genoemd, is een witpatroon waar veulens mee geboren worden. Dit witpatroon kan op elke kleur voorkomen en komt ook voor in combinatie met andere witpatronen. Tobi…
Kleurengenetica bij het paard: Zilver-gen (verdunning)

Kleurengenetica bij het paard: Zilver-gen (verdunning)

Het zilver-gen is een verdunning en heeft alleen effect op zwart pigment. Op vos-paarden, die geen zwart pigment hebben, zal het dus niet zichtbaar zijn. Bruine en zwarte paarden krijgen donkergrijze…
Kleurengenetica bij het paard: Zwart en vos (extention-gen)

Kleurengenetica bij het paard: Zwart en vos (extention-gen)

Het extention-gen ligt aan de basis van de kleurengenetica voor zowel paarden als andere organismen. Een paard is altijd zwart of rood (vos) als basiskleur. Andere genen hebben hier invloed op en kunn…
Gepubliceerd door Neveah op 27-09-2017, laatst gewijzigd op 28-09-2017. Het auteursrecht (tenzij anders vermeld) van deze special ligt bij de infoteur. Zonder toestemming van de infoteur is vermenigvuldiging verboden.

Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: AstridJ (www.bokt.nl) (Astrid Klomp fotografie)